To be or not to be

Door de eeuwen heen hebben velen zich gebogen over de diepe vragen van het leven. Waar kom ik vandaan, waar ga ik heen, wie ben ik en waartoe dient dit alles. 
Zo ook ik; keer op keer vroeg ik mij dezelfde vragen en zocht ik overal naar antwoorden. 

René Descartes, een Franse filosoof, schreef in 1644 "ego cogito, ergo sum". Wat veelal vertaald wordt naar "Ik denk, dus ik ben". Wie de klassieke oudheid bestudeert, zier er een weerklank in van de Griekse "Ken uzelf", wat een verwijzing is naar de inwaartse blik om kennis van het Zelf te vinden. 

En telkens weer blijft men zoeken, graven, filosoferen om tot de kennis van de oorsprong, het heden en de bestemming van de mens te komen (Gnosis). Het is een persoonlijke zoektocht naar waarheid, die door ieder anders vorm gegeven wordt (wie zei ook al weer dat alle wegen naar Rome leiden).

Zo had filosoof Plato (leerling van Socrates) een theorie over de waarheden van het leven: de menselijke kennis ten aanzien van de realiteit, vertolkt in "De allegorie van de grot". 

Wat in de mens het verlangen naar de essentiële kennis aanwakkert is veelal het lijden, zowel persoonlijk alsook in de wereld. Lijden is er in vele gradaties en vormen. Lijden is niet gelijk te stellen met pijn. Pijn is een waar te nemen sensatie. Het lijden ontstaat door hoe wij omgaan met onze gedachten die naar aanleiding van de pijn in ons verschijnen. 
Zo is er een spreuk die luidt: Pijn is onvermijdelijk; lijden is optioneel. En nog een bekende is:

Een mens lijdt dikwijls ’t meest

Door ’t lijden dat hij vreest

Doch dat nooit op komt dagen.

Zo heeft hij meer te dragen

Dan God te dragen geeft.

Vier edele waarheden

De eerste lering van Boeddha is die van de vier edele waarheden, die gaan over lijden en het loskomen daarvan. In wezen is het niet enkel een leer over lijden, maar vertelt het over hoe onze beleving van realiteit beïnvloed wordt door de aandacht op en gehechtheid aan elementen (ervaringen, gedachten, emoties) die verschijnen en verdwijnen. Het vertelt over de veranderlijkheid van al wat verschijnt in het bewustzijn, dat in essentie leegte is waarin al wat is kan opkomen en verdwijnen. Ik zal hieronder ingaan op de eerste twee van de vier edele waarheden.

1. Er is lijden.

Kijk om je heen en luister. Er is lijden, volop. Lijden ontstaat als je een ervaring ontkent, vermijdt, je ertegen verzet of het bestrijdt. Dat gene wat je niet wilt ervaren, wat onprettig is, krijgt daardoor juist meer aanwezigheid, het wordt erdoor gevoed en groeit. Zonder het uit willen sluiten van de (door jou beleefd als onprettige) ervaring, is het niet meer dan dat, een ervaring. Pijn kun je ervaren als onprettig, maar door je tegen die ervaring te verzetten, het weg te wensen en af te wijzen, lijkt de pijn nog erger te zijn; dan wordt pijn vergezeld van lijden. 

‘Dit, monniken, is de edele waarheid van Dukkha (Pali; vaak vertaald als

"lijden", "stress", "angst", of "ontevredenheid"): geboorte is lijden,

ouderdom is lijden, ziekte is lijden, de dood is lijden, verdriet en weeklagen,

pijn, smart en wanhoop zijn lijden; omgaan met hetgeen waarvan je een

afschuw hebt is lijden, gescheiden worden van het geliefde is lijden,

niet krijgen wat men wil hebben is lijden – kortom, de vijf groepen 

(die object zijn) van hechten, zijn lijden.’ {Boeddha}

2. De oorzaak van het lijden

Boeddha legt de nadruk op begeerten als oorzaak van alle lijden. Het willen en niet willen. De mens ervaart en wil iets met die ervaring; het vasthouden, het voort laten duren, of het juist niet willen, er van af komen. Een soort dans van afstand en nabijheid, hechten en onthechten. Het tegengestelde van lijden is compassie, het je openstellen om lijden te ervaren, geen aversie ertegen te hebben, maar het te laten zijn. Zo maakt compassie het lijden lichter voor anderen. Aversie en haat tegen iets, maken dat het niet lichter wordt, maken niet dat het oplost. 

Er is maar één oorzaak van het lijden: de illusie van identificatie (met het concept van het ego). Een gecreëerd referentiepunt "ik", wie alle ervaringen overkomen. En als er een "ik" is, is er automatisch ook een "ander". Dit geeft een gevoel van afgescheidenheid, waardoor ervaringen mogelijk zijn. Kortom, we denken een ik te zijn, met daarin allerlei etiketten die we gebruiken als korte samenvatting van wie we denken te zijn: ik ben.... (naam, leeftijd, beroep, rol in gezin, vrijetijdsrollen enz.) 


Wie denk jij wel dat je bent?
Van kleins af aan worden we geconditioneerd (gevoed met informatie die we zijn gaan geloven over onszelf en de wereld). "Ik ben heel slecht in sport" / "Ik ben een succesvol zakenman" / "Ik ben saai". We geloven zo enorm in al die labels die we in de loop der jaren verzamelen, dat het een heel gevecht is om eraf te komen. Soms willen mensen er gewoon niet vanaf komen; "ik ben nu eenmaal zo" is daarbij een uiting die de bekende comfortzone intact houdt.

Nieuwe labels vergaren is eenvoudiger dan er eentje kwijtraken. Want dat is vechten tegen een concept, een verhaal, gebaseerd op een gedachte en gekoppeld aan emoties. We hechten waarde aan onze verhalen en denken dat ze waar zijn. We zijn onze concepten, we zijn ons lijf en we zijn onze ervaringen en beleving ervan.....denken we. 

We zien onszelf afgescheiden, van andere mensen, andere levende wezens en de dingen om ons heen (concept van ruimte). En dan is er nog het concept van tijd. Het verleden bestaat alleen maar in het nu, als een gedachte. En zo ook de toekomst, die bestaat uit beelden en gedachten die we vanuit herinneringen naar voren projecteren: gebaseerd op wat je hebt ervaren, verwacht je wat zou kunnen komen. Oh ja, en dan is er nog het heden, het nu. Die wordt sterk gekleurd door wat je aan concepten over verleden en toekomst met je meezeult. 
Je kunt het goed herkennen aan je gedachten in het nu: "was het maar weekend, dan..." of "oh is het al zo laat, kon het nog maar uren duren...".Deze gedachten is als het ware je vastklampen aan iets wat ofwel al voorbij is, danwel nog komen moet. 

De gedachten op zich doen niets voor of met je. Zie je ze voor wat ze zijn, dan zijn ze ook zo weer weg. Maar nemen we de gedachte voor waarheid aan, kijk dan eens wat voor een gevoelens ze oproepen. En dan, als je die gevoelens gelooft, hoe snel zit je dan ingesloten in een concept? 

Hoofd --> Mijn hoofd --> Mijn hoofd doet pijn --> Ik wil dat die hoofdpijn stop --> ik haat hoofdpijn --> Ik ben die hoofdpijn meer dan zat.......

Zie je waar het toe leiden kan? Al na de identificatie met "hoofd" (mijn hoofd) volgt de identificatie met de pijn (mijn hoofdpijn) en met het afwijzen, bestrijden komt alle focus en energie te liggen op dat wat je juist niet wil = lijden.

Als je niet meer in staat bent om alleen waar te nemen, bewust te zijn van dat wat zich aandient, maar je verliest in allerlei gedachten over dat wat zich aandient, creëer je zelf lijden. Als je bijvoorbeeld gebeten wordt door een hond, en je geloofd dat dat weer gebeurt als je in dezelfde omstandigheden bent, of eenzelfde soort hond tegenkomt, dan kan dat leiden tot vermijding, angst en het activeren van je menselijke vlucht/vecht systeem. Dan leef je vanuit gedachten, dan word je geleefd. Dat is lijden.

Don't worry, it just might never happen...

Het is een bewustzijnsproces, mentaal met lijflijke sensaties en je kunt er wat aan doen. Maar daarover meer in volgende posts. Dit is een herstart van een oude blog die flink wat jaartjes lag te versloffen. Ik deel hier mijn 'reis' in stukjes en beetjes, maar ook de schatten die ik onderweg vind.