Losgezongen van mens zijn
Ik bekeek onlangs een video van een gesprek met drie Nederlandse psychiaters over de staat van de geestelijke gezondheidszorg in een neoliberale samenleving. Daar werden een aantal bevindingen gedeeld die bevestigden wat voor de weldenkende mens al decennia helder is. Door een samenleving die zich richt op individualisme in een context van oneindige economische groei en toenemende winsten komen steeds meer mensen (en vooral jongeren) in geestelijke nood. De wachtlijsten voor geestelijke zorg zijn zorgwekkend en de geboden hulp helpt niet echt. Verbijsterend is het om een psychiater te horen zeggen dat ze zelf steeds meer erkennen dat ook de zorg zich laat leiden door die individualisme. En dat de psychiaters niet weten hoe de psyche werkelijk werkt.
Enkele tientallen jaren geleden werkte ik in die zorg. En toen was die tendens al duidelijk zichtbaar. Zorg werd tot iets wat binnen het economisch model moest passen. Kosten en baten moesten toen al gemeten en afgewogen worden. De verzekeringsmaatschappijen dwongen de zorg om van de geboden zorg een protocol te maken, waardoor vooraf kon worden bepaald of het aanbod de grootste kans van slagen had tegen de laagste prijs. En om al die protocollen, metingen en dergelijke in goede banen te leiden, kwam er steeds meer groei in management; je moet aanbod natuurlijk managen, anders rijzen de kosten de pan uit. Wat toen al voorzien werd was dat die insteek juist het ongeziene deel van zorg zou uithollen en een groei in kosten voor managen zou bewerkstelligen.
Met lede ogen luister ik naar het gesprek. Over dat er eigenlijk een soort anti-beweging zou moeten plaatsvinden, zodat er meer oog voor het menselijke kan ontstaan. Over dat er door de protocollen en voorgeschreven behandelmethoden geen ruimte is voor de menselijke verbinding, terwijl die essentieel is voor het kunnen helpen van een mens met geestelijke nood.
Om als echte wetenschap te worden gezien is er een soort bijbel met labels samengesteld die elk jaar aangevuld wordt met nieuwe labels voor ongemakken (DSM). Wie niet mee kan komen met deze maatschappij, moet een label krijgen en daar hoort een protocol bij voor behandeling, veelal met een hoop chemie in de vorm van chemische pillen en spuiten. En therapieën die in korte tijd de persoon weer in het gareel krijgt, of er voor zorgt dat de persoon weer als brave burger deelneemt aan de ratrace van die maatschappij.
Zorgwekkend vond ik het toentertijd al, dat aan begeleiders meegedeeld werd dat gewoon een kopje koffie drinken met een client niet behoorde tot een effectieve methodiek. Dat kon gewoon geschrapt worden. Dat daarbij voorbij gegaan werd aan de meest menselijke behoefte om gezien te worden, was niet relevant voor de geldschieters van de zorg.
Of je het nu neoliberalisme moet noemen doet er voor mij niet toe, plak er maar een sticker op, maar vertel het zoals het is: de mens wordt losgezongen van zijn aard.
We zijn zelf verworden tot een product. De mens moet iets opleveren en daarvoor moet het passen in een oerwoud van regeltjes en normen. Normen als in normaal, terwijl niemand erover praat dat dat wat normaal is door de tijd heen steeds verschuift afhankelijk van wat de omgeving van de mens verwacht. De mens holt erachter aan, past zich aan aan wat verwacht wordt, tot er steeds meer van onze wezenlijkheid geen ruimte meer mag hebben en er meer en meer labels worden verzonnen voor hen die moeten afhaken. Omdat het niet normaal is, je zo te moeten aanpassen aan iets wat niet natuurlijk is. De mens voelt dat, maar vrijwel niemand praat erover.
Het is opvallend te noemen hoeveel afwijkingen en syndromen er inmiddels verzonnen zijn, om maar niet de olifant in de kamer te hoeven zien, laat staan bespreken. Autisme, narcisme, depressie, burn-out; het zijn geen op zich staande dingen. In een onnatuurlijke omgeving, kan het niet anders dan dat de natuur een andere weg zoekt. Als water niet recht op zijn doel af kan, neemt het een bocht om dan toch zijn weg te kunnen vervolgen.
Ik zat met open mond te luisteren toen één van de psychiaters zei dat hij eigenlijk niet weet wat van zijn handelen nou eigenlijk iets teweeg brengt, hij doet maar wat. En daar heeft de man dan jaren op gestudeerd. Met respect denk ik aan Carl Jung, die begin van de vorige eeuw van mening was dat hij zelf ervaren moest hebben wat er zich in de psyché afspeelt en daarom zeer diep aan zelfonderzoek deed, en daardoor de duistere krochten van zijn psyché in dook. Om vervolgens naast zijn cliënten te kunnen staan, ze echt bijstaan.
Één van de psychiaters benoemde menselijke nabijheid als de belangrijkste factor in het bijstaan van iemand met geestelijke nood. En dat daarvoor door de geldschieters juist geen tijd en dus geen geld wordt geboden. Omdat het berust op vertrouwen, en die moet je verdienen (dat kost tijd).
De ineffectiviteit van deze ontwikkeling in de zorg wordt pijnlijk zichtbaar in niet alleen de groeiende groep mensen die flink aan de pillen zijn, of drank, of drugs of zich op andere wijzen afleiden van dat wat eigenlijk onder ogen moet worden gezien (overmatigheid in alle vormen: consumeren, werken, sporten en andere vluchtroutes). Het leidt er de afgelopen jaren toe dat er steeds meer jongeren niet alleen aan zelfdoding denken, maar ook meer en meer zich melden bij instituten voor het aanvragen van euthanasie.
We zijn als mensheid op een heilloze weg belandt, maar er is een weg terug. Weg met al die regels, protocollen en zogenaamde weten-schap. Weg met de mens als product zien (of als bron van energie die je kunt gebruiken, kijk naar de term Human Resource). Weg met onderwijsprogramma's die jonge mensen drillen om te concurreren. Weg met nutteloze marketing, die ons voorspiegelen dat je echt gelukkig wordt van die nieuwe iPhone, auto, dat huis, die reis, kleren, smeersels enzovoort.
Het mooiste van de video kwam pas aan het einde, toen het publiek in de zaal vragen mocht stellen. Een man die zich als ervaringsdeskundige meldde, vertelde over het orakel in Delphi, waar boven de deur van de tempel van Apollo stond: :-"Ken u zelve" ("Nosce te Ipsum"). Dat we in deze samenleving steeds meer ons afhankelijk hebben gesteld van zogenaamde deskundigen, de orakels van deze tijd. De man had jarenlang getobd met zijn geestelijke nood en welk van de behandelaren (orakels) hij ook bezocht, niets hielp echt of langdurig. Tot hij zich teruggeworpen voelde op zichzelf; hij zelf zich door de nood heen worstelde en....hij daardoor zichzelf beter leerde kennen, en voelen. Sedertdien gaat het goed met hem en helpt hij anderen om ook zichzelf te helpen. Hij gaf aan: "het orakel zit in de mens zelf".
Het wordt hoog tijd dat we niet meer kijken naar anderen, luisteren naar wat de ander als waarheid ziet, maar onze eigen waarheden gaan beluisteren en bevoelen. Geloof me niet dat dat echt helpt, maar probeer het zelf. Gun jij jezelf de tijd en ruimte om jezelf te leren kennen, of jaag je op snelle oplossingen om zo snel mogelijk aangepast aan de ratrace te kunnen deelnemen?
Er zijn steeds meer mensen die hun ervaringen met veel liefde willen delen, zodat anderen ook zichzelf beter kunnen leren kennen. Neem het niet te licht op, want het kan betekenen dat je dingen, situaties en mensen loslaat die niet bijdragen aan jouw ontwikkeling (alle wikkels eraf en komen tot je kern). Het kan betekenen dat je overtuigingen die anderen (orakels of deskundigen) je hebben aangeleerd verruilt voor dat wat voor jou meer waar(d) is.
Reacties